I ombolc: fanc di autri

 


I ombolc ladins sun la streda dl oportunism y conformism


dla tripartizion te trei provinzies,  dla despartizion te doi stac y a la fin dla dedruta dla mendranza ladina – Chest é cie che oramai duc i ombolc de Badia y de Gherdeina à firmé


n comentar de Mateo Taibon


Ence trueps ombolc ladins à sotescrit la petizion di scizeri per che la Austria feje n referiment al dert de autodeterminazion de Südtirol en gaujion dla novelazion dla Costituzion. Zenza damané i conseis de comun, y chesta é demé la debleza democratica. I ombolc á firmé sciche ombolc – sciche tai ései elenchés – zenza chela consultazion che vigni democrazia se damana. Chest basta per evidenzié che an é sun la streda faleda, che l troi dla petizion é stort. Fossa chesta la democrazia dl davegnì giust y tl respet di derc de duc? Dessegur nia! L argoment é chel dla prescia. Vertoles.



 

      Tl’Austria ne suzédel te chest moment nia per cie che reverda la costituzion (a pert che mudazions costituzionales adora n gran consens, y chel ne vegn tla chestion no da la SPÖ, no dai Verc). La chestion fondamentala: Déssen per la prescia tó ju prinzips democratics? Vigni iade che al é prescia fej i ombolc da soui? Na bela prospetiva! I ombolc á ence firmé sciche ombolc y nia sciche zitandins privac, unfat co che an entorje les cosses. De chest vers él tla Tageszeitung da encuei n bel editorial de Arnold Tribus (intitolé „Zündler“)


      Storta é ence l’ideologia. Per prum l descuiliber: l’Austria dess empruma realisé cie che sia costituzion scriv dant per sies mendranzes. Ma chilò fej l’Austria la figura de n stat dassen nazionalist, al ne ti dá a sies mendranzes nience n diejim de cie che la Talia ti à dé ai todesc. Perchel pòn se damané da Südtirol finalmenter na petizion clera de solidarité per les mendranzes tl’Austria con la ghiranza da ti dé a chestes dut cie che Südtirol à giaté da la Talia. Ma no SVP no scizeri n’é chilò datant da dí na parola clera: les rejons dles mendranzes vel demé can che la mendranza é todescia. Al vegn tla petizion dantfora ence nominé les mendranzes dl’Austria, ma al é n alibi: de concret ne végnel damané nia per chestes, de concret végnel demé damané valch per i todesc de Südtirol.


      L secont motif dla ideologia storta é chel che i ladins é endò n iade sot ciar ite, ai vegn metus dlongia ai todesc sciche al fossa l medem grup etnich. Chesta ideologia de assimilisazion fej pert de na posizion nazionalista che i ombolc ladins firma a dann dla mendranza ladina (y nia a sie ben, sciche al en é che dij): i ombolc ladins s’à lascé aficé tl ciar dl nazionalism todesch. De bogn fanc, ma nia bogn da damané con clerté rejons per i ladins.


      Chisc medems ombolc ladins n’é defat nia stés bogn da fé audì sia ousc te chestions ladines. Nia firmé n’ái enscì les 11 teses per l davegnì dla Ladinia – y chestes teses ne se damana deguna sezescion statala y ales ne se damana nience n privilegh en plu per na mendranza bele privilejeda (chela todescia), ma demé l endebliment de n tort fascist. Chilò é i ombolc assenc. Chisc medems ombolc á arferé dassen y arfereia dutaorela la conferenza di ombolc y l reconesciment ofizial dla Union Generela che ne se damana deguna sezescion statala. Perchel endere va chisc ombolc a damané la autodeterminazion/sezescion per i todesc de Südtirol.


      Per i todesc, ajache chesta ghiranza per i ladins tol ite demé i ladins dla provinzia de Bulsan. Te n caje de sezescion vegnissa enscí i ladins partis su nia demé te trei provinzies, ma enfinamai te doi stac. True piec che cie che Mussolini à fat. I ombolc firma chesta petizion.


Al vegn trat ca i 600 agn de storia deberieda. Ma de chisc 600 agn fej pert ence i ladins de souramunt. Fé pert fajessa endere ence l Trentin entier – an tol enscí n argoment etnich (che n’é mai sté l critere tl imper di Habsburger) y nia storich: la storia é demé la vertola.


      Ciuldì scluje fora i ladins de souramunt che fej ence pert de chisc 600 agn deberieda? Can che ala va dla conferenza di ombolc – che ne se damana deguna sezescion – méten rams tles rodes, can che ala va da damané na despartizion di ladins anter doi stac – n tort piec che chel fascist -, firma chisc medems ombolc. Zenza dì na virgola per tó ite duc i ladins – dailò fossa la petizion legitima, enscí endere él na petizion nazionalista che portassa a la scancelazion dl ladin. I ombolc ladins é dé ju na proa de na gran meseria mentala. Da tó fora demé un: Franz Pedratscher, ombolt de Corvara. Chapeau.


      N ombolt à ence splighé sia firma con l fat che an adora na protezion sce Roma essa endò da fé problems, chest l  nojel dla declarazion. La realté é n’autra: les descriminazions per i ladins é ti ultims agn vegnudes dutes da Bulsan, da la SVP, da la maioranza todescia nazionalista y si fanc ladins. Fanc che sotescriv documenc per che an romagne inant fanc.


 


 


Mateo Taibon


chef redadour dla revista “pogrom”

Al me plej(0)Al ne me plej nia(0)

35 iadesc liet

Ortiede inant tres