|  |
Rumanc grijon (ladin standard) te n grum de scoles
|
|
Rumanc grijon te n grum de scoles eniann
23 comuns à metù man con l ann de scola 2007/2008 con l ensegnament regolar tl standard ladin grijoneis
 Dal ann 2001 che l rumanc grijon (ladin standard scrit ti Grijons) vegn adoré desche lingaz ofizial a livel federal y ciantonal à bele deplù comuns tout la dezijon de introduje l rumanc grijon desche lingaz de istruzion te scola. La Val Mustair che dà sun la Val Venuost te Sudtirol é steda la pruma valeda olàche duc i paisc à dé chesta outa chest vare. Te Sudtirol ne él nia da spié. An dà de chest vers enfinamai n vare enzescul.
|
Curs de rumanc intensif a Scuol - Grijons
|
|
Les ventes de n standard scrit é propi cotantes
CURS DE RUMANC A SCUOL (GR) - TL ANN DE SCOLA 2007/2008 SOURANTOL 23 COMUNS L STANDARD SCRIT RG ENCE TE SCOLA
Al s’à sclut ju i dis passés a Scuol l curs intensif de rumanc endrezé via da la Lia Rumantscha (LR). Al ne fova nia prevedù lezions soura “l rumantsch grischun” (rg). Ma empò à abù i trueps partezipanc al curs l’ocajion de audì n valgugn detais persoura l lingaz scrit ofizial nuef di Grijons (tres la lege sun i lingac dl 2006): l “Rumantsch Grischun”, l standard scrit.
Barbla Etter, la reladoura pro l curs.
|
Rumanc Grijon ofizial de vigni vers
|
|
- Rumanc Grijon deventa definitivamenter lingaz ofizial
-
- LA DELIBERA MUSSNER/ISTITUT A CONFRONT N PASTROC - L CIANTON PROMUEV DE VIGNI VERS LA PLURILINGUITÉ
-
La lege sun i lingac ti Grijons, deda pro d'otober dl 2006 dal Gran Consei y sotmetuda a referendum de jugn dl 2007 (scì, 53,9%), ofizialiseia al art. 3 definitivamenter l Rumanc Grijon (RG), enscì végnel clamé lavia l ladin standard grijon, desche forma ofiziala standard dles istituzions y dles istanzes giurisidzionales ciantonales. L articul 3 dij: la forma standard dl rumanc dles istituzions ciantonales y dles signories é l Rumanc Grijon. Les persones de lingaz rumanc pò se ouje te sie idiom o te rumanc grijon a les istituzions. La lege dij spo cotant deplù. Al vegn regolé tl detai la doura dl lingaz nia demé a livel ciantonal ma ence comunal. La mendranza ne mess nia plu se sotmete linguisticamenter. An rejona de "comunités linguistiches aciasedes da vedlamenter" (angestammte Sprachgemeinschaft) che giata sen na brancia legala plu sterscia per sconé, promueve y mantegnì sie lingaz, l rumanc ti teritores rumanc y l talian ti raions talians. I imigrés todesc y autri mess se integré linguisticamenter. La delibera Mussner/Istitut Micurà de Rü (MdR) anti-ladin standard tla provinzia de Bulsan é a confront n gran pastroc. Hugo Valentin, president dl MdR.
|
Referendum sun la lege linguistica
|
|
En chesta domenia: referendum sun la lege linguistica
AI 17 DE JUGN DEZID I LITADOURS GRIJONS SUN LA LEGE LINGUISTICA
Tles ultimes edemes à partis y organisazions tout posizion, per o contra la pruma lege linguistica dl Cianton Grijon, metuda a votazion referendara en domenia, ai 17 de jugn 2007. Al ne à nia mancé che valch partì ae straout sia posizion de 180 degrés y ti à retrat sie sostegn a la lege do che ai la ova deda pro tl Consei Gran, olàche la lege é passeda en l ann passé de otober dl 2006 zenza contraoujes 106:0. I osservadours é a una: la votazion jirà fora a les strentes. La lege dess ti garantì ai rumanc y ai talians na miour sconanza te sie teritore tradizional. Prum anter i oponidours é l avocat Peter Schnyder che à metù a jì l iter referendar y che é l portaousc dla iniziativa contra la lege.
Liam al sit pro-lege sun i lingac: Grischun trilingh
|
Jugn 2007: referendum sun la lege linguistica nueva
|
|
I imigrés dess se integré linguisticamenter
Chest ghira la lege ciantonala sun i lingac - Contra chesta lege à endere n avocat da Schiers/Aschera trat su firmes per mete a jí in referendum, ajache al la rata contra la "liberté de lingaz"
Ai 19 de otober dl 2006 à l Cianton di Grijons dé pro con 101:0 oujes (zenza na ousc contrara!) la "lege sun i lingac" tres chela che an vuel renforzé cotant la posizion di lingac rumanc y talian tl Cianton di Grijons. Per cie che reverda l rumanc peien via da la cumpeida linguistica dl 2000 che à condut a lum n descresce festidient dl rumanc, nia en ultima ajache an ova partí su la domanda sun i formulars dla cumpeida te does pertes: 1) Ciun é pa l lingaz che Vos rejoneis miec (lingaz prinzipal)? y 2) Ciun é pa l lingaz che Vos rejoneis ence normalmenter (lingaz secondar). Anter chestes does respostes él sauté fora bendebot de desferenzia a dann dl rumanc.
I raions rumanc tl Grijon aldò dla dombrazion "lingaz prinzipal y lingaz secondar", situazion bendebot festidienta.
|
L rumanc grijon ruva dal 2007/2008 tles scoles
|
|
Les scoles se deura al rumanc grijon
L Cianton di Grijons y la politica sostegn la introduzion, ence con vantajes economics
La scola ti Grijons tol su damprovia l rumanc grijon desche lingaz de istruzion. Daven dal ann de scola 2008/2009 vegniràl envié via ence a Glion, la pruma zité a les spones dl Rain tla Surselva, la scola bilinga. Na comiscion vuel mete sun meisa en chesta aisciuda n conzet final y dantaldut sclarì la chestion dl lingaz de ensegnament: idiom o lingaz de scritura rumanc grijon. La lita dl lingaz de ensegnament é competenza comunala. Chisc dis él vegnù tegnù na seira de informazion.
|
L'articul sun la Weltwoche tla Svizra
|
|
Schweiz: Abstecher in faschistoides Weltbild
Die Förderung der Minderheitensprache ist in der Weltwoche wörtlich als "Unsinn" bezeichnet worden
Die Weltwoche, ein umstrittenes Blatt, leistete sich in ihrer Ausgabe Nr. 37/06 (14. September) einen Abstecher in ein faschistoides Weltbild. Rätoromanen, so das Titelthema; und wie die Rätoromanen seien, wird gleich im Untertitel zusammengefasst: „Anachronistisch, kryptisch, erpresserisch, exotisch, fanatisch, neurotisch, räuberisch“. Eine gesamte Minderheit wird also kollektiv kriminalisiert. Der gesamte Artikel strotzt nicht nur vor sachlichen Fehlern, sondern ist ausnahmslos gehässig, rüpelhaft, primitiv - und rassistisch. Mit dem Hinweis auf die „Berufsromanen“ knüpft die Weltwoche direkt an jene Publikationen an, die von „Berufsjuden“ sprechen oder aber, in der benachbarten Alpenrepublik, von „Berufsslowenen“ (oder in Südtirol von „Berufsladinern“): Es ist die Anwendung eines rechtsradikalen Jargons.
Titul: Jäger, Räuber, Rätoromane. Die freche Minderheit der Schweiz. (Ciaciadours, ladrons, retoromans. La mendranza splueta dla Svizra).
|
Descriminazion de mendranzes
|
|
N articul sun la "Weltwoche" dessena su i rumanc ti Grijons
La enrescida anter i letours ti dà endere tort al articulist: l 82,2 rata dret promueve l rumanc
N articul te n sfuei prestijous y autoritoul svizer, la "Weltwoche", à fat levé su bendebot de stuep y de indignazion ti Grijons. L jornalist Urs Engeler scriv: "anacronistics, criptics, recatadours, esotics, fanatics, neurotics, ladrons: chestes é paroles che al nes toma ite, pensan ai rumances. Y ence "enjignoui". N clap de persones che rejona chest lingaz é dret enjignoul canche ala se trata de brinché ca sovenzions, sovenzions enormes". Da pert de unions rumances él sen vegnù sport plura aldò dla lege sun l razism tla Svizra, che punesc con na straufonga de perjon da 1 enfin a 3 agn chi che tiza publicamenter senn o descriminazion contra na persona o n grup de persones per gauja de sia raza, de sia sclata, de sia etnia o de sia religion.
L'articulist Urs Engeler.
|
Svizra: n 40% dla popolazion grijona capesc rumanc
|
|
Cent mile persones rejona rumanc tla Svizra
Lege linguistica nueva dl Cianton di Grijons - La situazion ne é nia tant scleta de coche ala vegn raprejenteda da les statistiches - Entourn 40% dla popolazion ciantonala sà rumanc
Aladò dla minonga de Gion-Giachen Furer portarà pro la lege nueva sun i lingac, aproveda nia die ca dal Consei di Grijons, a poura nia a varenté la situazion dl lingaz rumanc y de chel talian, ence sce l todesch restarà inant dominent. Chest descrimineia da 200 agn encà l rumanc y l talian tl Cianton. Chesta descriminazion é la gauja prinzipala che l rumanc va plulere endò n pue dlonch.
Lege sun i lingac vuel ence dì che les scrites publiches à da ester scrites per rumanc. Chilò p.ej. pro na stazion dal benzin dla BP nia dalonc da St. Moritz/San Murezzan, demé per rumanc, enceben che l raion é completamenter turistich.

|
Rumantsch Grischun te scola sen realté
|
|
Dal 2007 Rumantsch Grischun te n grum de scoles
L prozes ne é nia plu da tegnì su, degugn ne vuel plu jí endó zeruch al spidiciament te idioms - Endò n vare plu damprò a l'unificazion de lingaz ti Grijons per podei souravive
Ti Grijons ésen dant a edemes dezijives per cie che reverda la introduzion dl Rumantsch Grischun (RG) te scola. Cotant de paisc y de consorzes scolastics tolarà chisc dis la dezijion sce ai é a una de mete man l ann de scola 2007/2008 con l'introduzion dl RG. La Val Müstair é steda la pioniera. Bele en l ann passé à dutes sies vejinanzes azeté de ester pionieres. D'autri paisc gnirà pro.
|
La Quotidiana, l sfuei da vignidì ti Grijons
|
|
La "Quotidiana" complesc 10 agn
N sfuei che met adum idioms y raions rumanc
GLION. L’intuizion y l coraje dla Lia Rumantscha é vegnus premiés. Agn a la longia àla debatù la chestion dl debujegn de n sfuei da vigni dì rumanc, ma a trueps ti paròvel n projet imposcibel per n grumon de gaujes souraldut dal cianton finanziar. De november dl 1996 la gran enconda: l’editour Hanspeter Lebrument dij: ai 6 de jené dl 1997 gniràl a la lum l prum numer dl sfuei “La Quotidiana”.
A man ciancia l capo-redadour dla "Quotidiana", Martin Cabalzar.
|
L Pledari Grond da puec dis te internet
|
|
L Pledari Grond sen ence on-line
L standard ladin-rumanc dla Svizra sen te internet con passa 200.000 paroles y terminologia spezifica - L standard ladin svizer é ofizial
Chisc dis él vegnù ciarié sun internet l Pledari Grond dl Rumantsch Grischun, l standard scrit ladin dla Svizra. Chest é gnù prejenté a la HIGA, sezion media dla "Tera Rumancia". L Pledari Grond fova vegnù dé fora te na pruma edizion dl 1983, dal 2003 fòvel a la leta l CD-Rom y sen à la Lia Rumancia fat n auter vare inant l metan te internet a desposizion de duc y chel con bendebot de atualisazions y ampliamenc lessicografics. Al dess sostegní y enfortí la prejenza dl standard scrit ti Grijons.
|
Radio Rumanc: coche l radio amplieia sie repertore musical
|
|
L Radio Rumanc promuev l pop ladin
Al deida con sostegn profescional per arjonje produzions de aut livel musical - Radio y televijion rumancia sporj ence n servisc ampl de informazion on-line
L Radio Rumantsch à envié via de fauré de chest ann la scomenciadiva TOP POP Rumantsch con la pruma ciantia "Sorry baby - Quei vul dir perstgisa" (Chest vuel dí perdona) dla ciantadessa sursilvana Susanna Sabbadini. La seconda ciantia é dl grup Bulais, trames da audí on-line.
L grup "Bulais" da l'Engiadina.
- Mias s-charpas

- Quei vul dir perstgisa

|
N canal nuef per la tv rumancia
|
|
In agen chanal per la tv rumantscha
"El dess novs impuls, fiss ina sfida, nus avain las persunas"
de Bernard Cathomas
La Televisiun Rumantscha (TvR) emetta sias emissiuns sin il chanal da la Svizra tudestga SF DRS. In agen chanal manca. Duvrass la Svizra rumantscha in agen chanal da televisiun? U stain nus meglier en il program e sin las undas da la Svizra tudestga? Dapi in temp discurrin nus talas dumondas.
La senta dla Televijion y dl Radio Rumantsch a Cuera/Chur.
|
MS Office empara Rumanc Grijon
|
|
Microsoft Office rejonarà ence Rumanc Grijon da chest ann inant
La MICROSOFT americana realiseia y finanzieia tl cheder dl "Local Language Program" na interfacia y n program de comedura ortografica per MS-Office per Rumanc Grijon - Download debant da d'auton dl 2005
La Microsoft realiseia tl ram de sie "Local Language Program" adum con la Lia Rumantscha y l Cianton Grijon na interfacia rumancia per i utilisadours per un de si programs plu conescius, l Microsoft Office y laprò n program de comedura ortografica. I aplicatifs vegn svilupés sun la basa dl lingaz de scritura unifiché, l Rumanc Grijon (che corespon al Ladin Standard o Ladin Dolomitan chilò da nos), y sarà a desposizion da d'auton 2005 tla forma de n download debant. Vedei chisc svilups tla Svizra sotrisseia endò n iade tant assurda che la dezijion dl Assessorat Ladin tla provinzia de Bulsan y dla politica SVP é de mete sun na pert y de sofoié ju l Ladin Standard.
|
29 articui (2 plates, 15 sun vigni plata) [ 1 | 2 ] |
|
|  |
|