Il Ladin Standard scu schanza per s'unir
Fabio Chiocchetti: apel ad unir las forzas - Leander Moroder: il num Ladin Standard n'é betg ideal, ma la discussiun davart il diever dal LS é scu la discussiun davart la schlatta dals anghels
da Barbla Etter
Durant la segunda part dal congress han differents exponents ladins explitgà lur vistas davart la situaziun e las perspectivas da la lingua ladina. Il tenor general è che ils ladins sa ston unir pli fitg en il futur. Il ladin standard fiss ina bun’entschatta sch’el vegniss applitgà consequentamain.
Chasper Pult, in dals relaturs che ha discurrì sin il "marketing linguistic".
Sin l’importanza da la religiun per la lingua materna ha il prer August Prugger mussà vi. Per il ladin saja fitg impurtant, tge posiziun che l’uvestg haja envers il ladin. Al mument è il ladin dentant grazia a l’uvestg er preschent als dis da festa religius. In auter element impurtant èn ils cudeschs, ma cun in cudesch da religiun triling, cudeschs da messa e cudeschs cun texts biblics en ladin è già vegnida prestada ina buna lavur. Uss manca anc in cudesch da chant unitar per tut las vals ladinas.
En il podium moderà da Roland Verra èn vegnidas discuttadas las schanzas da la lingua ladina. Leander Moroder (directur dal Institut Ladin Micurá de Rü) da la Val Gherdëina vesa il potenzial dal ladin en il ladin standard, er sch’el è da l’avis, che il num da quella lingua na saja betg ideal. Ma la discussiun sch’ins vulì duvrar il ladin standard u betg, saja sco quella davart la schlatta dals anghels, vul dir davanz. Fabio Chiocchetti (directur dal Institut Majon di Fascegn) da la Val Fassa ha fatg attent als problems da la planisaziun dal prestige, in marketing che integreschia tut las vals saja difficil pervi da la partiziun politica. El ha appellà dad unir las forzas.
Carlo Willeit ha mussa vi sin la politica e manegià che quella hagi da superar las differenzas ladinas. El ha er declerà che il ladin standard vess da vegnir duvrà dapli en l’administraziun. Per Paula Agostini, la directura da l’institut da Col è er central, che ils divers instituts linguistics da las vals collavuran dapli. L’inspectur da scola Lois Ellecosta vesa en la scola la schanza principala per il surviver d’ina minoritad. Per quels scolars che fan 8 onns da scola paritetica cun ladin, vuless el promover in diplom da trilinguissem. Il president da l’Union generela Pellegrini, ha mussà vi, ch’i duvrass anc bler dapli mezs finanzials per augmentar la promoziun linguistica ed er la spierta da las medias.
Ils temas pli importants da las minoritads sajan la scola, la lingua e las medias, ha declerà Thomas Prader, ma l’element fundamental saja, che las minoritads hajan la voluntad dad exister sco minoritad. Quai vala er per la minoritad cimbrica da Luserna che ha spiegà lur problems e per la minoritad da la Val di Non che è al mument en tschertga d’in’identitad e vuless gugent s’associar als Ladins.
Per Roland Verra fiss central, che la collavuraziun ladina daventass ina collavuraziun interladina constanta. La Ladinia stuess guardar sur ils cunfins or e collavurar cun ils Rumantschs dal Grischun ed ils Friulans, alura vess ins er daplì schanzas sin nivel europeic.
entschatta = meteman --> da entscheiver = mete man, scomencé
er = ence
na ... betg = forma de negaziun ne ... nia