Le passaje da na provinzia al'atra de comuns dess deventè plü saurì - Cortina, la "perla dles Dolomites" foss en gran davagn por i Ladins, mo s'la lascia la provinzia de Belun tó?
de Lois Trebo
Te chisc ultims dis é le presidënt dla provinzia Durnwalder gnü cherdé a Roma por dì la süa sön na proposta de lege che trata le federalism; chësc oress dì che le stat dess jö ales regiuns y ales provinzies deplü competënzes che reverda la scora, la sanité, la polizia ez. La medema lege vëiga inće danfora na maiù poscibilité por comuns da baraté provinzia y por provinzies da baraté regiun. Sön chësc à Durnwalder dit che ël foss a öna da tó sö con brac aspanês i Ladins da Suramunt. Ponsé àl impröma a Cortina d’Ampëz che é en post dër conesciü por sü bi raiuns, sü crëps, söes munts, tlamada la perla dles Dolomites. Söl retrat: les munts podores de Cortina d'Ampëz che rossiëia. Cun Zent Ladina Dolomites s'à i Ladins ampezans metü cun gran entusiasm a cé dl movimënt ladin dl 1945 , fajon dles dötes por arjunje la reunificaziun dles cinch valades sot ala provinzia da Balsan. Cotanc é i lians che nes liëia cun Ampëz, Fodom y Col.
Cun i Jüć Olimpics dl 1956, olache Toni Sailer y Molterer â davagné döt adöm, é Cortina gnüda conesciüda sura döt le monn. Bele dal 1941 â Cortina ciafé i campionć dal monn dai schi, mo ai â messü gni desdić por gauja che al ea vera y nia düć i statesc che ess albü interes n’ ess podü tó pert. Cortina é por tröc le plü bel raiun dles Dolomites y desco post de turism i la stica Cortina feter a vigni ater paisc. I ultims dis él gnü scrit deplü articui tai folieć y deplü ombolć à dit la süa che y ai foss a öna da tó ite Cortina te Südtirol. Cis i Ladins foss ma contënć da podëi abracé sü fredesc da Suramunt do che ai é despartis dai atri dal 1923 incà. I ombolć ladins foss cis ligri sce sü compagns da Suramunt podess fà pert de Südtirol: l’ ombolt da Ortijei K. Piazza é de descendënza dla familia nobla Piazza da Col de Santa Lizia, l’ ombolt da Corvara H. Kostner à na fomena fodoma, le pere dal ombolt de Badia U.Dorigo é inće en fodom. Al é da s’aspeté che i ombolć ladins sides chi che mëna do le plü de düć che chi da Suramunt sides bugn da surapassé vigne scalin por arjunje la anesciun a Südtirol. A Balsan vëgnel dit che al orarà ester na lege costituzionala por podëi tó sö chi da Suramunt te Südtirol, deache le contrat de Paris cun söa autonomia é ma garantì al raiun de Südtirol da incö. De chësc se stritarà deplü iurisć. Na lege costituzionala ne foss nia saurida da arjunje deache ara messass passé dui iadi i dui rams dal Parlamënt.Por fortüna él cotan de comuns y provinzies che ô baraté jö portignënza provinziala. Sce chisc comuns se stlüj adöm y tëgn adöm y ciafa a Roma sü sostegnidus, spo jaràra inće por Ampëz, Col y Fodom plü saurì. Chel referendum che ea sté ta Fodom dan valgügn agn é sté na te’ mesa cossa jüda mal: mal arjignada, püch sensibilisada y destorta dal prou talian da Reba che â dala indunada dla popolaziun a Reba baié cuntra Balsan. Sce le referendum ne foss nia gnü tignì tan in prescia, fossel jü fora positif. Important él sëgn che i comuns con sü ombolć tëgni adöm y se dais da fà por i splié por monü ala popolaziun, ći che al ô dì baraté provinzia. Por i Ladins da Suramunt se mudass cotan in buna pert,sce an pënsa a ći che i Ladins da tlò po avëi en confrunt ad ëi. Feter dötes les categories da Suramunt se stess atlò miù : ares ciafass i medems aiüć finanziars co la jënt da tlò, al é atlò plü ordinn y plü iustizia. Cortina foss en teriunf por trà alerch turisć de gran inom, i vips desche an ti dij. I odarun tosc, ći sonn che Roma à y ći tru che la lege sön le federalism ciafa.
