Le DIZIONAR DL LADIN STANDARD amarscëia en scomenciamënt epocal - Ciügn i proscims varesc?

Incö (14.12.2002) se stlüj jö dales 18.00 cun na mësa torona le Convëgn de "soziolinguistica y language planning" a Urtijëi metü a jě dal Sorvisc per Planificazion y elaborazion dl lingaz ladin, in cört SPELL. Al é sté 3 dis cun en program pënc de intervënc söl tema, cun reladus y reladësses gnüs da mez le monn. Chësc ince por sotlinié le carater european dl'iniziativa y por ti dč flé ala strentöra locala. En convëgn dandadöt por esperc, mo incö sabeda s'ál fat pormez tambëgn cotan d'interessés. Le vocabular dl ladin standard venü al prisc promozional de 5 Euro y gramatica gratis laprň é jüs ía di cënc. La gran novité dl Convëgn che amarscëia aporaněa en vare "epocal" é zënzater stada la presentaziun dl dizionar dl Ladin Standard che sará deboriada cun la gramatica les massaries indispensables por adoré le standard autonomamënter. Söl retrat a manciampa: le diretur dl proiet SPELL Erwin Valentini y a mandërta le colauradů tla sënta dl proiet a Urtijëi, Mathias Stuflesser. Na ciaradöra contënta, cundötes les bries. Le resultat po se lascé odëi. Mo co vara pa inant?
Le dizionar contëgn za. 13.500 lemesc tl ladin standard cun corespognënzes ti idioms y diziun todëscia y taliana dlungia. Danfora ince spligaziuns gramaticales ... en "work in progress" sciöche al vëgn dit, a en bun punt, mo nia ciamo stlüt jö.
Ci nen dijess mo Micurá de Rü, prou y studié da San Ciascian, che ŕ metü jö dl 1833, dan 170 agn, na pröma gramatica "Versuch einer deutsch-ladinischen Sprachlehre", conzepin bele laota en lingaz scrit unitar ladin? Finalmënter! bunamënter. Nia finalmënter ne dij indere la politica "ufiziala" locala; an tol le standard a conescënza, mo nia cotan deplü, dessigü degönes audanzes ufiziales de bun garaté dal assessorat ala cultura y scora ladina, che ne á chësc altonn nia plü dč da d'intëne interčs por na incuntada cun i colauradus dl SPELL por tlarí i ciamps d'aplicaziun ufizial dl ladin standard. Ince les scoles se tëgn por intratan zoruch. Mo an se ausará cun le tëmp, sciöche al é sozedü ti Grijuns, olache le lingaz standard s'á afermé te na mosöra dër ampla ti ultims agn.

Le trio: gramatica dl ladin standard, le dizionar y le sföi d'acompagnamënt, olache Valentini spliga por menü les rajuns y dandadöt ince les strategies por condüje le standard al suzes.
Ara ne döra nia plü dî che an podará fá le pröm test sciöche lingaz ufizial cun le lingaz standard, le material por les lites da in atra ota: gnarál mo metü jö te 3 idioms ladins: fascian, gherdena y ladin dla Val Badia o arán le coraje de fá le vare devers le standard ladin? Dessigü ne gnarál daldöt nia intenü foradecá, sce an tol o ghira 3 idioms, sëgn che an á en lingaz scrit unitar. Y tles scores por i formulars por les pageles (olache an â bele fat en tentatif en iade). O ti assessorac les brosciüres de informaziun. Les tëmes che le sbunf inizial vëgnes insabloné politicamënter é dessigü iustificades. A odëi ci che al sozed.
Le gran laur por le vocabular á metü man dl 1994, do che Heinrich Schmid á albü dé jö les diretives, tl scomenciamënt cun i colauradus Nadia Chiocchetti, Daria Valentin, Ruth Bernardi y Paul Videsott, chisc ultims dui a intratan lascé le proiet. Dedo él gnü pormez Mathias Stuflesser. Cotan complicada s'ŕ revelé la lita di vocabui te caji nia tlers olache an ŕ messü tigně cunt de deplü criters.
La domanda é sëgn coche ara jará inant, ciun che sará dedô le punt de referimënt, deache cun la fin dl ann va le proiet SPELL a piz (aon ademplí l'inciaria de publiché la gramatica y le dizionar fondamental). Inofizialmënter pel che al vëgnes lauré inant lassura, respetivamënter da na porsona tl Istitut Ladin Micura de Rü y da öna na porsona te chël de Fascia.
Nota: articul te ladin standard