La domanda ne é nia Rumanc Grijon te scola sci o no, ma demé te cie velozité
Comentar dl capo-redadour dla "Quotidiana" sun la dezijion dla Govern dl Grijon de dé fora dal 2005 inant i libri da scola demé plu te Rumanc Grijon
Entratant che chilò ne auden net nia per cie che reverda la introduzion dl Ladin Standard tles scoles, paridlabel al Rumanc Grijon (rg), nience sperimentalmenter, ésen pro i Ladins dl Grijon cotant plu inant, l rg é da n pez lingaz aministratif dl Cianton Grijon y vegn ensegné sperimentalmenter bele da agn te valgunes scoles. Te na intervista deda ultimamenter a la televijion ladina en gaujion dl scomenciament dl ann de scola se à l Intendent Ladin, Roland Verra, sun na domanda spezifica, destanzié conferman che "tles scoles vegniràl ensegné l lingaz rejoné tla comunité dl luech", vuel dì l dialet local. Tl Grijon vuelen depierpul dal 2005 inant passé de gre en gre definitivamenter te dutes les scoles al rg. L Govern dl Cianton y plu avisa l assessour a les scoles Claudio Lardi à tout la dezijion de dé fora i libri (cudeschs) da scola demé plu te una na varianta y nia te 5. Sun la foto: Asterix per rg: Asterix ed ils Helvets.
Audion cie che al scriv l redadour dl foliet da vigni dì rumanc "La Quotidiana" Martin Cabalzar persoura la dezijion dl Govern Ciantonal tla edizion di 03.10.2003: "Cun la decisiun d'edir a partir da 2005 ils cudeschs da scola novs mo pli en rumantsch grischun ha il cussegl grond de facto dau glisch verda all'introducziun successiva dil rumantsch grischun en scola. La decisiun ei spert (defata) stada prida, mo il concept persuenter maunca aunc adina (ciamò tres). Ferton (Entratant) ch'ins ha sbursau milliuns per l'introducziun dil talian ed engles, vess l'introducziun dil rumantsch grischun da succeder sut squetsch dallas mesiras da spargn. La magistraglia (maestri/maestres) che ha d'exequir quella decisiun ei ni vegnida consultada ni informada. Quei proceder ha caschunau confusiuns, ha irritau e vilentau biars (trueps). Quei vess ins tgunschamein (saurì) saviu impedir cun ina informaziun transparenta e cun concepts clars avon (dant) che decider. Tonpli ch'ins saveva che la decisiun ensiari dabia brisanza e leventi emoziuns. E tonaton (empò) ei la decisiun prida gesta (giusta). Ella va ella dretga direcziun ed ei la continuaziun logica dalla politica encaminada dalla regenza gia avon onns.
Ina retscherca representativa ha documentau ina buna acceptanza dil rg tiels (pro i) Romontschs. Il pievel (popul) grischun ha acceptau il rg sco lungatg administrativ-giuridic. La regenza (govern dl Cianton Grijon) ha definiu il rg sco lungatg d'instrucziun en las scolas medias e professiunalas. Las medias drovan adina (tres) dapli rg. Capeivel che l'introducziun dil rg en scola stueva (messova) vegnir actuala. Ton ei cert. Sch'ins vul che la proxima generaziun sappi rg, sto el vegnir instruius en scola.
Claudio Lardi (assessour per les scoles) ha accentuau che la decisiun dil cussegl grond seigi in pass decisiv ed el ha schizun (enfinamai) tradiu che la finamira lontana seigi da substituir ils idioms cul rg. La decisiun marca claramein la direcziun. Ed il pass para dad esser irreversibels. Petiziuns vi ni neu (ia y ca). La damonda ei buca (nia) pli rg gie ni na, anzi co ed en tgei tempo. Per buca riscar in naufragi drov'ei clars concepts e bia lavur da sensibilisaziun e perschuasiun".
|
Sursilvan |
|
Sutsilvan |
|
Surmiran |
|
Puter |
|
Vallader |
|

|
Grafica: i cinch idioms rumanc (fontana: Lia Rumancia)
Ladin Standard:
La volp à endò n iade fam. Te chela veidela n corf sun n aidin che se tegn n toch de ciajuel tl bech. "Chel me savessa dret bon", se pénsela, y ti scraia al corf: "Tant bel che te ies! Sce tie cianté é tant bel co che te ciales fora, spo ieste l plu bel de duc i uciei".
Rumantsch grischun:
La vulp era puspè ina giada fomentada. Qua ha ella vis sin in pign in corv che tegneva in toc chaschiel en ses pichel. Quai ma gustass, ha ella pensà, ed ha clamà al corv: "Tge bel che ti es! Sche tes chant è uschè bel sco tia parita, lura es ti il pli bel utschè da tuts".