Envit a colaboré y a mané ite osservazions
Valutazion dl ladin standard enchin a encuei per na strategia linguistica tl davegnì
de dr. Erwin Valentini
I enc che sostegn l projet SPELL ova fat fora de jì inant chest ann con n program minimal y de nuzé chesta "paussa" per elaboré na strategia linguistica per l davegnì. L ann de paussa se ruva bel plan y al é ora de pensé a mete ju n program de laour per l 2004 y plu inant; un di ponc sun l’ajenda sarà la revijion y validazion dl model de ladin standard (LS) dessegné da H. Schmid te sia “Wegleitung”.
Desche vos saveis à Schmid dé dant i prinzips y i criteres per laoré fora n lingaz ladin scrit unitar o ladin dolomitan; al fej propostes ma al lascia ence davertes deplù opzions y alternatives che pò vegnì nuzedes o refudedes aldò di bujegns che sautarà fora de gre en gre tla pratica dl scrive. Bele la Gramatica dl Ladin Standard (GLS) y l Dizionar dl Ladin Standrad (DLS) contegn mudamenc visavis dla Wegleitung che tegn cont di studes y dles esperienzes fates entratant. Sce an analiseia dapò i tesc’ desvalifs publichés te chisc ultims agn y dantaldut i prums resultac dl curs online metù a jì da noeles.net en colaborazion con la Union Generela di Ladins pòn giaté n grum de elemenc che é dret de utl per valuté la cualité y l funzionament dl prototip LS. Da una na pert giàten valch loces, incoerenzes y ence fai tla normazion/standardisazion proponuda, da l’autra pert desmostra chestes prumes esperienzes che l standard à les capazités esprescives y funzionales nezesciares per podei vegnì adoré sciche “lingaz” interladin. L DLS é vegnù prejenté sciche "work in progress": work in progress implicheia ence na validazion dl model linguistich che é a la basa dl LS.
Na revijion dl prototip fova bele preveduda tl program de laour per lé 2003 ma per rejons "politiches" é dut vegnù sburlè a plu tert. Tla ultima senteda dl comité tecnich de SPELL me éi tout soura l'enciaria de mete adum n program de laour per i agn che vegn. Per podei laoré sun na fondamenta plu segura volessi prié duc canc chi che scriv o volessa adoré n di o l auter l lingaz unitar de colaboré a chesta programazion me ortian vostes osservazions y propostes de miorament dl standard. Preibel manede propostes concretes basedes sun vosta esperienza y no toutes de posizion generiches o ideologiches per o contra l LS!
Revijion pò volei di plu de una na cossa: comedé fora les loces, i fai y les incoerenzes respetan i criteres dla Wegleitung y dla GLS o mudé en pert o dldut la koiné ladina dessegneda da Schmid. Nos savon che l model de standard atual ne ti plej nia a duc: a n valgugn ti “sonel” massa puech “tipich”, massa “forest” o massa “talian”. La chestion fondamentala é chesta: Cie peis dess pa avei i criteres de frecuenza (maioranza dles formes ti idioms) y de funzionalité (regolarité, trasparenza dles formes y strutures, entenibelté interladina) visavis dl critere de “tipizité” (paroles y formes tipicamenter ladines che se desferenzia p.ej. dai dialec talians)? Tramidoi i aspec a na sia emportanza te na operazion de language planning: l prum ti dà la priorité a la dimenjion struturala y funzionala dl lingaz (lingaz sciche sistem), l secont a la dimenjion soziolinguistica (lingaz sciche esprescion di bujegns sozioculturai dla persona y/o dla comunité).
Per ruvé a na vijion coerenta y significativa volessi propone de tò en conscidrazion te vostes osservazions chisc aspec (ma ne bazilede nia a mete permez vigni auter element che vos rateis de utl).
Dess l LS:
- resté sciche al é?
- Ester saurì da entene y da scrive (regolarité y trasparenza)?
- Tò su dantaldut les carateristiches che é comunes a duc o almanco la majera pert di idioms ladins (formes y paroles)
- Somié a “vost” idiom, p.ej. l badiot o l fascian?
- Se destaché l plu che ala va dal dialet veneto-trentin y/o dal talian standard (Abstand)?
- Tò su demé formes y paroles arpedes/tradizionales ?
- Crié paroles y terminologies modernes aldò di bujegns comunicatifs dla sozieté moderna ?
- Se orienté, tla creazion de paroles nueves, plutost dl vers dl model linguistich y cultural talian, o todesch o internazional ?
Preibel ortiede vostes osservazion a tramesdoes chestes adresses:
erwin.valentini@cec.eu.int
spell-secr@ladinia.net
I ves dije n gran dievelpai dantfora per vosta colaborazion.
Erwin Valentini