Les oujes di ladins a la Svp é judes a ben de n todesch, l candidat ladin é ju fora a vuet
La campagna litala à metù man y anter la jent él tres deplù curiosité de savei ence coche al funzioneia l sistem lital te Sudtirol, ciuldí che l candidat ladin dla Svp é tomé tres, depierpul che la lista LADINS ti l'à fata. L nasce dla Lista Ladins à sciuré la Svp ladina te na crisa, doi iadesc é sie candidat ju fora a vuet, condut che al essa giaté la maioranza dles oujes ti comuns ladins dla provinzia da Bulsan. La reazion é atira steda chela de ti dé "na colpa" a la Lista Ladins, ti tolan legitimazion empede chirì l problem tla Svp enstessa, ajache ilò stal, sce an ti ciala plu damprò a les zifres. Sun la lista Svp va tradizionalmenter 1 n candidat ladin che vegn prelité anter i grups Svp dles valedes da pert di scric ite al partì, dret na picera mendranza di litadours ladins. Chest candidat ti vegn metù dant a la jent che l dessessa spo lité. Doi candidac ne fossel nia poscibel, davia che ai se tolessa un con l auter les oujes de preferenza, passa 9000 nen val debujegn per l ultim post. Ma chi se à pa tout les oujes di ladins dedes a la Svp? Valgunes zifres. Sun la foto: l ultim candidat dla Svp tomé tres, Werner Stuflesser. Degun candidat todesch ne à renunzié per el.
Valgunes zifres:
Lites 1993
321.838 oujes valoules tla provinzia da Balsan partides su te 35 mandac corespon a 9195 oujes per mandat
La Svp ova 160.186 oujes y à giaté 19 mandac che corespon a 8430 oujes per mandat, donca 17 mandac plens y 2 de rest
La Lista LADINS ova giaté 6.058 oujes che corespon a n mandat de rest
Lites 1998
316.617 oujes valoules partides su te 35 mandac che corespon a 9046 oujes per mandat
La Svp ova 171.820 oujes y à giaté 21 mandac che corespon a 8181 oujes per mandat, donca 19 mandac plens y 2 de rest
La Lista Ladins (lieda a la DPS) ova giaté 11.028 che corespon a n mandat plen, degun de rest
Lites 1998:
Sce an ti ciala ai resultac dles ultimes lites à la Svp giaté te duta la provinzia 171.820 oujes che corespon a 21 mandac politics (de 8.181 oujes perom), plu avisa 19 mandac plens y 2 mandac de rest. La lista Ladins (lieda a la DPS) à giaté 11.028 oujes che corespon a n mandat plen. Ma sce an ti ciala a les oujes de preferenza nezessares per n candidat sun la lista Svp nen val debujegn cotantes deplù che les oujes de 1 n mandat, entourn 9.200. Sce an va zeruch al 1993 onse n cheder somient: la Svp con 160.186 oujes y 19 mandac (de za. 8.400 oujes perom, 17 plens y 2 de rest) y la lista LADINS che à giaté 6.058 oujes y n mandat de rest. An veid ence che la Svp ladina essa giaté tles does valedes oujes assé per n mandat, entourn 8000 (deplu dla lista LADINS, donca la maioranza), ma per gauja dles oujes de preferenza mancentes (vigni litadour po nen dé 4) é l candidat ladin slizié ju ti prums nia lités sun la lista Svp. Les oujes de lista di ladins é judes enscí a ben de n candidat todesch, vuel dí perdudes per i ladins. Degun todesch ne à samben renunzié al mandat per ti fé lerch a chel ladin, ence na poscibelté, ajache les oujes di ladins fova veramenter dantman per n aconsiadour, passa 8.000 oujes de lista Svp y avisa da cumpedé do ti comuns ladins. Ma chestes ne conta nia. Per l candidat ladin dla Svp còntel internamenter demé les oujes de preferenza y ilò nen jìvel debujegn passa 9.200 y tantes ne nen òvel nia. Enscí ti à n candidat todesch "brinché" via l post al candidat ladin. La Svp ladina ne à nia ghiré da sie partí consciderazion de chest fat, ma à chirí tla LL la gauja y an à chirí soluzions per la mete fora de juech. Entratant se à senté n todesch sun chest scagn.
Vuel la Svp ladina jí inant con chesta tatica? Vuel i litadours ladins Svp inant sciuré demez sia ousc? Nia ne lascia intraodei che an mude strategia chesta outa. "Nibelungentreue" al post falé, voléssen prest dí.
La soluzion che la Svp essa volù porté ite da d'auton, per seguré ju sie ladin sun lista, fossa steda chela de declaré chel ladin che à giaté l plu oujes de preferenza sciche lité. Chest essa comporté dut n auter sistem de lital aposta per i ladins, sciche al é vegnù auzé fora plu iadesc. Les oujes de preferenza fossa deventedes dezisives, cheles de lista de mendra valuta, n mandat de rest fossa sté plu rie da arjonje. An fossa jus inant con na situazion che penaliseia la democrazia anter i ladins. Chesta proposta ne é nia passeda y ala fossa steda anticostituzionala ciamò deplù dla lege litala dl 1998 che ova metù dant n scialier. Chesta una dles gaujes perchel che an à ence lascé tomé dut cant.
Cler él che na lista o does listes ladines de 35 candidac (un en candidat é te vigni caje lité sciche al é odù dantfora dal statut de autonomia) é na segureza de democrazia y de poscibelté de lita che i ladins ne dessa nia se lascé tò. Proé da ti la tò te Sudtirol à la maioranza SVP-Verc y aliés, n comportament dassen antiminoritar, sce an conscidreia la posizion particolara di ladins. La Court Costituzionala à messù zapé ite per stravardé chest dert, na rejon che demé na raprejentanza autonoma pò fé avalei, ajache ala ne é nia lieda a partis che à dut d'autri fins. (i.i.)