Referendum a souramont: i aversars stern meses-verités
scrit ai 20 July 2007 da les 23:23:24 da noeles |
|
I aversars stern meses-verités
FAC STORICS VEGN TRAC FORA DAL CONTEST PER DOCUMENTÉ NA TALIANITÉ DI LADINS DA SOURAMONT
I aversars dl referndum da souramont aguza les ermes y ne scona nience con meses-verités. La contra-propaganda al referendum da souramont à bele metù man sun i sfueis beluneisc, ence con fac zarés fora da sie contest storich y adorés tendenziousamenter per sotrissé enzai sia "talianité" y fé dl referendum na confrontazion taliana-todescia. Te n articul sun l Gazzettino de enier, 19 de messel, ti végnel p.ej. recordé ai ampezans sciche ai se à batù per mantegnì l lingaz talian tla aministrazion y tla scola, dal 1511 inant, canche Ampez ruvova pro Tirol y l emperadour Massimilian ti confermova i privilegs de auto-aministrazion ai ampezans. Chest fat vegn valuté desche "gran proa de talianité" che an dess ti recordé ai joegn sen dant l referendum. Dal 1873 volova les autorités tiroleises sforzé su l lingaz todesch desche soul lingaz de ensegnament tles valedes ladines, enscì ence te Ampez, y scirmé fora de scola l ensegnament dl talian. Via n'Ampez sciche tla Val Badia y te Gherdeina se àn paré tant dassen enfin a che les autorités à messù fé conzescions. Al metova man da se fé sentì n nazionalism todesch agressif y da l'autra pert l iredentism talian. I ladins asmacés anterite. Ai se parova sciche ai ciafiova.
SPENULES PER L REFERENDUM DE AMPEZ-COL-FODOM I podeis paié ite al: Comitato promotore referendum per cambio Regione Cassa Rurale e Artigiana di Cortina di Ampezzo c/c 19902 - Abi: 8511 - Cab: 61070
|
Ence les opzions encherscioules dl 1939 dl acord Hitler-Mussolini vegn trates ca desche proa de talianité di ampezans. Na delegazion ampezana ti ova sourandé dl 1940 a Benito Mussolini a Roma les declarazions de 788 families ampezanes y de 17 imigredes per sotlignié la "talianité" dla valeda. Sce an ti ciala a chisc fac singolarmenter pòn veramenter les ouje enscì che al pèr che ala se trate de proes de talianité, ma la storia à n grum de autres plates che spliga les entravegnudes tl contest. Desche l storich Bepe Richebuono scriv, ova gran pert di 3335 ampezans, per podei resté te sia valeda, sotescrit enlaouta declarazions singoles, declaran che sie lingaz (ofizial) ne fova mai sté l todesch, ma l talian desche al fova ence efetivamenter tla aministrazion y te scola. Enscì ésen restés sconés da na propaganda aricioula desche p.ej. te Gherdeina. Te Ampez à demé 4% opté forapert. Che chestes declarazions fova plutost na vertola y nia na proa de talianité nes vegn confermé fosch sun blanch bele dl 1945 do la liberazion y la desfata dl nazism y dl fascism. L moviment politich pro-tiroleis "Zent Ladina Dolomites" à arjont pro lites democratiches dl 1946 ben16 sun 20 scagns tl consei de comun de Ampez. Ai ne volova nia demé la agregazion a la provinzia de Bulsan, ma sostegniva enfinamai la autodeterminazion per jì inaò sot a la Austria, donca te na direzion daldut contrara che chela de "talianité".
Per cie che reverda l lingaz de ensegnament te scola él sté svilups valifs tla Val Badia y te Gherdeina. La stritaria per la scola é juda ite tla storia desche "Enneberger Schulstreit" che à duré agn alalongia. Sceben che i ladins vegniva cumpedés tl vedl Tirol pro l grup linguistich talian , volova les autorités ti sforzé su a ries dal 1873 scoles blot todesces. I prevesc, sostegnus dai peresc de familia, se damanova che al vegnissa ence ensegné tl lingaz talian, perauter enlaouta y en pert encuei lingaz de gliejia. Bele enlaouta fòvel na sort de scola paritetica taliana-todescia. Chesta ostinazion de volei mantegnì l ensegnament dl lingaz talian ne ova endere nia da fé con n sentiment de talianité desche al nes vegn tamben confermé n pue plu tert y dantaldut dal 1905 inant con la nasciuda dla pruma union ladina a Desproch, ma de arvene contra tendenzes de todeschisazion dles valedes ladines y per rejons pratiches de vita da vigni dì tla comunicazion con i vejins talians.
Chest atejament é dret carateristich tla storia di ladins. Canche i talians volova ti sité ai ladins se arvejinòven deplù ai todesc y fajova declamazions de fedelté a Tirol y a la Austria, canche i todesc volova ti sité ai ladins y ti sforzé su valch che ai ne volova nia, desche l lingaz todesch desche soul lingaz de scola tl secul passé, spo vegnìvel fat oposizion dl auter vers y an ghirova con insistenza l talian, che la jent entenova miec te gliejia y tles ores de catechism, olàche al vegniva adoré tradizionalmenter libri talians. Chesta confrontazion à ence condut bel plan a na coscienza tres plu clera de ladinité.Tl 19eisem secul él vegnù a lum les prumes publicazions ladines, catechisms y d'autra leteratura religiousa. An ova na identité clermenter nia-taliana y nia-todescia te dutes les valedes ladines. Cie che manciova endere fova n lingaz scrit unitar reconesciù a la per dl talian y todesch. Micurà de Rü ova fat bele dl 1833 n tentatif che é endere romagnù manoscrit tla calonia de La Pli, ma n valgugn prevesc l à tres endò tout ca desche ejempl desche an veid ti svilups dla ortografia ladina. Donca tl contest é chestes declamazions da una y da l'autra pert plu che auter da interpreté desche na afermazion desche grup etnich ladin.
-
SCE CHEST ARTICUL VES À ENTERESSÉ, VES RACOMANONSE DE LIEJE ENCE CHISC:
- Karl Zeller: ester solidars con i ladins da souramont
- La Svp todescia sostegn depln l referendum - rejons economiches ne jia degun rodul
- Referendum: 90 agn de ghiranzes
- La consulta ladina fej da organism de coordinament anter unions ladines y comuns
- Cumpeida a la redousa
- Bigontina: al se à daurì na sfenta per nos
- La Generela: al sarà ence nost dovier de informé
- La posizion dla UGLD doi dis do l proclam dla data dl referendum
- Durnwalder: Benvegnus!
- L ombolt nuef de Ampez, Andrea Franceschi, dij che l quorum dopl vegnirà arjont
- La data: referendum ai 28 de otober
- N comité de 6 persones ti starà do a enjigné ca la campagna de informazion
- Souramont cherda, Mareo respon
- Metù en pé n comité de sostegn al referendum ta souramont tla Val Badia
- Court de Cassazion: lum verda al referendum
- Cie che i gherdeines y i badioc nen miena? Chel nes é unfat - Carlo Willeit propon n comité de sostegn
- Svp "ladina": scì al referendum
- Al é cler che i ladins da souramont vuel vegnì pro Sudtirol - Sostegn al lim dla coienaria - Al ne vegn nia scuté su Mussner
- Dellai patejeia bele con Galan
- Ence Durnwalder pèrel che se plieie plan plan a dé pro n "fond perecuatif"
- Les trei deliberes é sen a Roma
- Bonamenter te 5 meisc vegn i sentadins da souramont chrerdés a les urnes
- I trei ombolc ladins da souramont: i volon la reunificazion di ladins
- "I on dut l temp per valuté les oportunités che se deura per nos"
- I ladins da souramont à l dert de vegnì endò a ciasa
- Chest él da respeté, belunfat ciunes che é les gaujes - Ampez, Fodom y Col peia via
- Referendum: amisc y nemisc
- Les critiches de Mussner y de si compagns dla Svp de Gherdeina: motivazions economiches
- Zent Ladina Dolomites: l spirit dl 1946 erd endò
- Enlaouta fova i ampezans dret atifs: jolantins, petizions y memorandums
- Les unions ladines da souramont: enviede via l referendum!
- Les aministrazions comunales de Ampez, Fodom y Col vegn damanedes de envié via la prozedura
|