Lista LADINS: De utl n lingaz ladin scrit per duc
Assessorat, F. Mussner SVP: valorisé le lingaz ladin
I reporton chilò dessot les toutes de posizion dla Lista LADINS y dl assessorat ladin en cont dl dì dl lingaz dla oma proclamé da l'UNESCO per endoman 21 de faurè 2003. Liejan les posizions pòn ence se fé n cheder dla impostazion dles does forzes politiches LADINS y SVP ladina. N pue plu tl particolar va la pruma, scialdi generala la seconda. Basta con les beles paroles d'ocajion. Al é cler che na politica linguistica efetiva y coordineda mess pié via dal aut, da la politica, da les istituzions de dovei. Dalonc ésen da na situazion normaliseda. Sce an pensa che i todesc te Sudtirol se cruzia ence legalmenter che les spligazions per dutes les medejines sie ben dlonch per todesch y che dl auter vers ne végnel fat belau nia che l ladin vegne tout en consciderazion a livel provinzial (leges, brosciures, informazions, tla aministrazion dla
giustizia y e.i.) veiden les desfarenzies eclatantes. Per l ladin se làscen dlonch dlaorela y valch suzed demé, sce al vegn fat prescions. N fal nia da perdoné che an ne ti à nia dè na chance al LS. Sun l retrat: rumanc grijun dessoura y furlan dessot. Nosc vijins de lingaz plu dlongia.
Ladins: "Coche bele i ani passei, ulons lecurdé che la rujeneda dla oma ne se merita nia mé un n di al ann, ma duc i dis; chësc davia che la ie l lingaz dla vita dla persona y la fundamënta dla cumenanza. L di internazionel dedicà ala rujeneda dla oma dëssa nes fé pensé do cieche messon fé per mantenì y svilupé inant nosc lingaz ladin se nuzan di miëur strumënc. L ie da dì che uni bon lingaz à na istituzion de esperc linguisc’ che lëura sun l svilup dla rujeneda. Oradechël iel nce debujën de se mustré coche una na cumenanza tres l lingaz. De utl iel che ac y comunicazions per ladins de plu idioms, posse unì scric te n ladin che ie de duc; la scrites publiches per ladin, coche sun edifizies per duta la populazion (ej. Teater comunal de Bulsan, che ne n’ie for mo nia unida metuda), dëssa ënghe spidlé i ladins coche un n grup linguistich che tën adum. Acioche la rujeneda dla oma – a chëla che son liei emozionalmënter y che ie n dërt fundamentel a chël che on rejon – posse sëuraviver, ne n’iel deguna autra streda che chëla dla cunservé, de la svilupé, de la nsenië y de la adurvé. Perchel envieia la Lista Ladins les istituzions competentes da sostegnì per l ladin n svilup che ciala tl davegnì per superè i particolarisms de valeda y portè l ladin a n stroment modern che corespone te sia adoranza a l’auteza di temps
Assessour Mussner - SVP: "Cun le lingaz dla uma déssun avëi ligrëza: le lingaz n´é nia ma n strumënt de comunicaziun, mo al é na pert de nos instësc y espresciun de nosta cultura", insciö l´assessur ladin Florian Mussner en ocajiun de chësc Dé internazional protlamè por en vëndres, ai 21 de forà dal´UNESCO.
Al é important da avei coscienza de nostes tradiziuns linguistiches y culturales, insciö l’assessur Mussner. “Le lingaz é le strument plü important por mantignì nostes raisc y por svilupé inant nosta cultura”. Le lingaz ladin cun sü deplü idioms é le lingaz plü vedl y le plü pice de nosta provinzia y se damana porchel na sconanza particolara dai ladins instesc y ince dai vijins.
„Mete averda da baié n bel lingaz y ciarè da l’adorè tres deplü ó ince dì tl medem temp ester toleranc’ y avei comprenjiun por les desfarenzies dles tradiziuns de d’atri lingac y de d’atres cultures y costruì n dialogh” dij Mussner. De chesc verse é i ladins dessigü d’ejempl, en pert ài messü se daurì ai atri, en pert ài ince chesta capacité.
Le dé internazional dl lingaz dla uma, protlamè dal’organisaziun dles Naziuns Unides por l’educaziun, la scienza, la cultura y la comunicaziun UNESCO à le fin de stravardè i plü co 6.000 lingac che vegn ciamò baià sön chesc monn. N ater fin é chel de promöie na educaziun te deplü lingac cun düc’ i mesi ch’é a desposiziun por ti rové pormez ai bojegns de na sozieté multilinguistica y interculturala.
