N daz sun i joufs entourn l Sela
scrit ai 05 October 2005 da les 14:08:00 da noeles |
|
N daz sun i joufs: chi che vuel chestes sieves vuel desfé les relazions anter i ladins
I joufs dles Dolomites ne pòn nia mete a la pèr de n Stilfserjoch y de n Timmelsjoch
de Carlo Willeit
Encer l daz via él chiet; al someia na cossa fata fora; n auter ann de beles stazions dl daz y l ann do la vigneta dal dí, da l'edema, dl ann, per duc, ence per i aciasés encer l Sela via. Chi che va vigni di via y ca, chi da les uties y dai emplanc portamont, aministradours y controladours, y valch auter racomané y nia racomané giatará ben sia autorisazion debant.
Messarà tl davegnì i conseiers dla Generela y i ombolc, sce ai vuel se enconté, daurí l tacuin y paié n daz, sce ai vuel jí tla valeda vejina? Mussner vuel mete i contac interladins a paiament.
Nia demé i ostiers foransom la val y chi che rata da messei se tegní i sciors te sia valeda, ma ence trueps d'autri someia che sie a una da fé paié o da scluje (d'invern, can che l daz ne se paiará nia, podaran ence scluje plu saurí la streda entiera), ma nia duc ne é a una y con de bones rejons:
Manco auti – Su per i joufs pòl ester valch auto y motor demanco, ma tla val, tai paisc, olàche l problem dl trafich, dla vera, dl stuep é scialdi maiour, ne en sarál nia demanco sce ai ne pò o ne vuel nia jì inant y sce al ne vegn nia fat les zirconvalazions.
Na couta en plu - Ici, Irpef, Iva, Irap, couta de frabicazion y de zircolazion, adizionales sun coutes, servisc publics paiés al 100% y tickets - coutes per studié, sanité, previdenza y assistenza,…ne basta nia, ence la streda mess se paié l zitadin? Ma al é ence na entreda, me dijareise! Na entreda fora dles tasces dla jent y dai sciors che dà fora valch deplù y che l comun giatará demanco fora dla cassa de duc, sce al essa da giaté chisc dac. Sce ai vegn adorés per mantegní la streda i giatará ben chi che mantegn la streda - la provinzia. Tant trueps ne en saràl perauter nia da partì su, trates ju les speises.
Na scleta propaganda per la sajon da d'isté. Da agn bele é la sajon da d'isté dolarata scleta, curta y con na gran concorenza. L turist vegn propi per se giaude les montes y al ne va nia vigni di encer l Sela via con l auto, ma da vegnì y da s'en jì y da sté chiet méssel paié. Gen ne paia dessegur nia, no l scior da n dí, no chel da chinesc dí.
Na sief per la jent - Pensan en pue plu lonc él ben da daudé, sce chi che viv sun l post, mess paié per podei laoré, paussé, rodé, jí a se ciaté, jí a sté anter sia jent, sun sie grunt; scí sie grunt, ajache la streda ne é nia dal stat, dla provinzia, dl comun, ma dla jent y de chi che la adora. L daz, l lasciapassé, l control, les straufonghes é na sief che tegn su les relazions ledies anter la jent y laprò ence i cefs, les idees, la colaorazion, l sentiment. Chi che vuel a vigni cost chestes sieves, vuel ence desfé les relazions anter les valedes ladines. Che Bulsan met i joufs dles Dolomites che colieia na comunité soziala y economica y laprò etnica y culturala, a la pèr dai joufs de Stilfs Timmelsjoch y Staller Sattl, che é per sia natura scluc trei cherc dl ann y ne colieia degunes comunités omogenes, dij assé. Che al ne vegn nia fat unfat con d'autri joufs(Costalungia, Lavazé, Mendel, Gampen, Pens, Jaufen, Munt de Crusc…) méssen ence conscidré.
La conferenza di ombolc ladins dije pu la sia! Sce ala dess avei na funzion, che ai dije pu la sia, chesta conferenza; ala va pu dl coliament anter les valedes ladines, dla enterferenza dles provinzies sun l teritore di comuns, dl tratament dla jent aciaseda te chisc comuns. Co che ai feje da se merité la creta con ti fé paié l daz sun streda - per n chert o mez en jouf magari - ence a si zitadins, fossi propi ence ie corious!
|