I Ozitans vuel jì sun l paion di Juesc Olimpics per se fé conesce Intervista a Rosella Pellerino – L Ozitan vegn rejoné da entourn 7 milions de persones anter Spagna, Francia y Italia – Tl Piemont, tla Liguria y a Guardia Piemontese tla Calabria rejona 180.000 l ozitan I on liet che ai Juesc Olimpics a Turin dl 2006 se damànen che l ozitan vegne reconesciù desche lingaz ofizial dlongia l talian …. co se stala pa?
Chisc dis nes él ruvé adalerch n apel dal Piemont per sostegnì l’iniziativa “Ozitan lingaz ofizial ai Juesc Olimpics da d’invern 2006” che vegnirà tegnus a Turin y te truepes localités ozitanes dles Alpes piemonteises. I on tout chesta ocajion per ti fé valgunes domandes a Rosella Pellerino (foto), responsabla linguistich-culturala dl Espaci Occitan y redadoura dl sfuei mensil “Ousitanio vivo”. I Ozitans é na mendranza o miec na comunité linguistich-culturala scialdi grana y arcumpeida 7 milions de ozitanofons anter la Spagna, Francia y Italia. I on lascé l’intervista tla varianta ozitana rejoneda tl Piemont che nes pèr scialdi saurida da entene. Pro les paroles plu ries onse metù permez la coresponenza ladina anter cramples y judapé a la intervista giateise ence valgunes splianzes a revert la dreta pronunzia.
Las associacions que representon lhi Occitans en Italia an demandat que la lenga e la cultura occitana sien presentas a la manifestacion olimpica, e sien part integranta decò (ence) de la ceremònia d’inauguracion: pròaquò (perchel) lo 5 e lo 6 de març 2004 a Turin se passarèn dui jorns de debats e espectacles dediats a aqueste argument, que volem pas reste pasque (demé) un sumi (some).
L’exemple que nos ven dai Catalans es important e cercharèm de far sentir decò la vòtz de lhi occitans dins aqueli (chi) juecs que devarion rapresentar lo monde entier, embe (con) totas las sias pluralitats de lengas e culturas.
Olà rejònen pa l ozitan y tant de persones l rejona pa?
L’Occitan es parlat encuèi en Espanha, dins (te) la Val d’Aran que se tròba sus lhi Pireneus e a una popolacion de 7.000 abitants; en França dins las regions Gasconha, Lengadòc, Auvernha, Lemosin, Provença e Delfinat, embe (con) a pauc près (prest) dui milions de locutors, e dins 120 comunas d‘Italia, embe (con) 50.000 occitanòfons dins las provincias d’Imperia (dui vilatges), Coni/Cuneo (10 valadas) e Turin (4 valadas). Es occitana decò (ence) una comuna calabresa, La Guardia, popolaa dins lo XV sègle da vaudés del Piemont.
Foto: cherta dla Ozitania: Spagna, Francia, Italia y l catalan che vegn araté lingaz jomelin.
Ciunes é pa les desferenzes idiomatiches anter na estremité a l’autra?
L’Occitan se pòl considerar format da doas grandas familhas embe (con) características diferentas, aquela dal Sud-occitan e aquela dal Nòrd-occitan. Coma chasque (vigni) lenga, a de variantas dialectalas: las principalas son lo Gascon a sud-oèst, lo Lengadocian al centre-sud, lo Provençal a sud-èst, lo Lemosin a nòrd-oèst, l’Auvernhat al centre-nòrd e lo Delfinatés o Vivarés aupenc o Occitan alpenc a nòrd-èst. Lhi parlars des valadas occitanas d’Itàlia fan partia d’aqueste darrier (ultim) grop. Chasque (vigni) vila e vilatge a puèi (spo) sa varietat, e decò dins las valadas d’Italia dal nòrd al sud lhi a (él) fòrtas diferenças.
An à la imprescion che l ozitan sie dret davejin al catalan, no pa?
L’Occitan es una lenga neo-latina o romana, pròpi coma lo catalan; la granda contiguitat entre lhi dui territori de difusion de l’occitan e del catalan a pas portat lo latin a se desvelopar (svilupé) dins dui idiòmas tròp diferents, mas a gardar (conservé) nombrós ponchs en comun, tant que
encuèi las doas lengas se pòlon definir beissonas (jomelines). Decò a livèl d’iniciativas Occitans e Catalans son ben liats (liés): existís lo CAOC, Cercle
d’Agermanament (fradaia, jomelinaje) Occitano-Catalan, e fai tres ans l’Espaci Occitan de Draonier, premier Institut d’estudis occitans en Italia, a realizat embe França e Espanha lo ‘Chamin Occitan Catalan’, site Internet plurilenga dediat a l’art e a la cultura dins lhi territòris de difusion des doas lengas, cfr. http://www.viaoccitanacatalana.org
Ciuna é pa la situazion dl lingaz tles scoles, tles aministrazions publiches y sun les tofles stradales tla Italia y tla Francia?
En Italia la lenga, co-oficiala dempuèi lo 1999, es pas encara mostraa (ensegneda) regularment dins las escòlas, lhi a (al é) masque (demé) cors e iniciativas facultativas dins lhi programas extracurriculars. Dempuèi (da) tres (trei) ans son presents cors de formacions per lhi ensenhaires, mas siem al principi. Son nombrós lhi cors de lenga e cultura per lo monde que fai part des administracions publicas o de lhi oficis del torisme, per exemple a genier (jené) es partit lo premier cors d’occitan on line, cfr. http://www.espaci-occitan.it
Eise programs per ozitan a la televijion y tl radio publics?
En Espanha sia a la television qu’a la radio publicas lhi a de programas en lenga d’òc: en França la television publica dedica una mes’ora per setmana a l’occitan, e en Italia pas ren (niente) ni a la television ni a la radio. Avem masque (demé) un mesadier (mensil), ‘Ousitanio Vivo’, escrich en occitan e en italian.
Despònen tla Ozitania de n lingaz scrit unitar o scrìven i desvalifs idioms?
Coma lenga referenciala l’occitan adòbra (adora) lo lengadocian, per lhi convenhs, lhi libres d’enterés general, mas (plu) naturalament es possibile escriure dins totas las varietats e son nombrosas las publicacions de poesias, romanç, gramaticas dins tuchi lhi dialects occitans. Lo mesme (l medem) se passa (suzed) per las varietats occitanas d’Italia.
Splianzes per la dreta pronunzia: l ozitan vegn plu o manco pronunzié desche al vegn scrit:
-u- vegn pronunzié -ü-
-o- vegn pronunzié -u-, sce al ne é nia n azent lassoura
-lh- corespon al talian -gl- desche te aglio
-nh- corespon a -gn-
-ch- vegn pronunzié desche tl ladin “ciasa, ciamp”
-c- vegn pronunzié desche -s-
-qu- corespon a nost -ch-
-j- corespon al ladin -j- desche te “jì” o al franzeis “jour”
Dret n bel dilan a Dr. Rosella Pellerino
Responsabla linguistich-culturala dl Espaci Occitan
Redadessa de ‘Ousitanio vivo’
Chisc dois sits internet vegn aconsiés, ai sporj ence n grum de liams:
http://www.viaoccitanacatalana.org
Solidarité con i Ozitans – Ortiede valgunes paroles de sostegn a l’iniziativa “Ozitan desche lingaz ofizial ai Juesc Olimpics” a trames les miscions e-mail indichedes dessot!!
Una de las rasons que fan que las minoranças lenguisticas capiton pas sovent es devua decò (ence) al fach (fat) que se manda totjorn (dagnora) a l’exerior messatges negatius e se remarca jòmai, se fai jòmai saubre (savei) cura (can che) siem contents, cura anem sostenir aqueli que trabalhan en positiu.
Ben, aqueste còp (iade) vos demandi de far un esfòrc per sostenir una accion positiva, en comunicand abo (con) una missiva corteta (curta) a la Provincia di Turin a l’adreça seguenta:
e per conoissença a
qhambra.d’oc@afpdronero.it
que sietz uros de aver pres vision sus lo site de la Provincia:
www.provincia.torino.it/cultura/minoranze
de la version en 4 lengas de lhi acte dal Convenh Internacional de Peirosa “Lo ròtle oficial de la lenga occitana ai XX Juècs Olimpics…” onte se retròba decò la version occitana e que, en tant que rapresentant d’una associacion, o estudiant, o amoros de la lenga etc….De mai (en plu) se voletz remarcar que avetz pres vision de lo programa de l’Event Cultural Internacional per Occitan lenga e cultura olimpica de lo 5 e 6 de març 2004 pensi que es bòn.
Dilan sce Vos nes daideis ciamò n iade.
Merces se encà per un còp (iade) voletz nos ajudar.
En car salut
Ines Cavalcanti
Traduzion per ladin:
I Ac dl Convegn Internazional Peirosa “Rodul ofizial dl lingaz ozitan ai XX Juesc Olimpics da d’Invern – Turin 2006” é vegnus ciariés te 4 lingac tla rei da la Provinzia de Turin sun l sit:
http://www.provincia.torino.it/cultura/minoranze
Una dles rejons ciuldì che les mendranzes ne à nia lere suzesc é ence l fat che nos manon gonot devers deforavia messajes negatifs y ne sotrisson mai o ne lascion mai alsavei canche i son contenc, canche i sostegnon chi che laora per nost ben. Chesta outa ves damani de fé n sforz per sostegnì chesta azion positiva, ortian na curta comunicazion a la Provinzia de Turin a chestes miscions:
e per conescenza a:
che Vos eis vijité l sit y che i sostegneis la iniziativa, sian raprejentanc de na union, jornalisc’, scolés de n curs de ozitan o auter y che i aprijeis che l lingaz ozitan é vegnù tout en consciderazion dlongia d’autri 4 lingac. I podeis ence enjonté che I ti eis cialé al program dai 5 y 6 de merz dl Event Cultural Internazional “Ozitan, lingaz dles Olimpiades”.
Dilan sce Vos nes daideis ciamò n iade.
Merces se encà per un còp (iade) voletz nos ajudar.
En car salut
Ines Cavalcanti
(0)Al ne me plej nia
(0)2 iadesc liet