I Istituc dess dè fora les publicaziuns tl standard ladin


 


“Na cossa che ne ti gniss nia pordenada!”


Les prömes porsones da adoré le standard mëss ester les istituziuns portadësses dl SPELL 


de Lois Trebo


Do che  i rumanc dal Grijun é dl 1982 piés ia cun nia de piceres dificoltés cun so lingaz de scritöra – rumanc grijun – lauré fora sön la proposta dal prof. de Turic H.Schmid, é chësc scienzié gnü inciarié dal Istitut Ladin ” Micurà de Rü”  da stüdié ince fora por i ladins dles Dolomites na sort de lingaz unifiché. Sön söa proposta aratada dër positiva à la Uniun Generela adöm cun l’ Istitut Cultural de Fascia invié ia  le proiet Spell ( Servisc de Planificaziun y Elaboraziun dl Lingaz Ladin ) co à albü cotan de dorìes da nasce.

A chësc s’ à spo aciasé l’ Istitut Cultural Ladin da San Martin y l’ Istitut Pedagogich Ladin.Deboriada él gnü lauré fora la ” Gramatica dl Ladin Standard”, publicada dal 2001. Por scincunda da Nadé à i ladins ciafé en Santa Lizia le ” Dizionar dl Ladin Standard”. Chisc laûrs é gnüs fac sot la direziun dal dr. Erwin Valentini adüm a n comité de redaziun y deplü colaboradus. Erwin Valentini de Badia laora bele da 30 agn pro la Comisciun Europea, incö a Luxemburg sön ne ciamp di lingac. Le dizionar dal ladin standard  é acompagné da en sföi de 24 plates, metü adöm da Erwin Valentini. Ara se trata de conscideraziuns generales sön le ladin standard: a ci moda vàl pa debujëgn, ci y co él pa pordërt,dô ci criters de standardisaziun l’ àn pa cherié, ci ne n’ ô pa le ladin standard nia ester, tan operatif él pa y te ci ciamps podéssel pa gni adoré. La ultima domanda a chëra che Valentini respogn é: co junse pa inant y al fej deplö propostes realistiches! Al dij ince tler, de ci vers che le Spell ne podess nia varié. Chi che li chësc sföi ciafa na informaziun tlera, obietiva de funz sön le lingaz unifiché, gnü cherié aposta por i ladins dles Dolomites.

Na te’ koiné interladina po gni adorada dala man publica por leges, decrec, ordinanzes co reverda deplü valades ladines; ince i retlams, i placac, articui sön la sciënza, la scora, l’ economia, l’ informatica, le turism, la moda podess adoré le ladin standard. Ales cater istituziuns co porta le Spell i spétel da invié ia na gran sensibilisaziun pro la popolaziun che ara vëighi ite le gran ütl, le vadagn y le raforz che le ladin standard i ofrësc al lingaz ladin. Le lingaz é sön tru de gni modernisé, düc i ladins po se reconësce.

Ladin standard, liam de comunanza
” Zenza n lingaz tet foss i Ladins ence la soula mendranza dl’ Europa che se definesc sciche grup etnich tres si lingaz – y demé tres chel – y tl medem temp refuda na codificazion / standardisazion che posse prejenté chëst lingaz a duc i liviei de adoranza desche liam de comunanza”.    Prof. Otto Gsell, Université Eichstätt

Al va debujëgn da organisé cursc por chi che ô imparé da scri le ladin standard y che l’ adorarà. Les prömes porsones da l’ adoré é sigü le personal dles cater istituziuns portadures dal Spell; insciö mostreres ince che ares à fat en laûr co n’ à nia ma costé tröpes bries y scioldi, mo che é de gran ütl por düc. Ne le fajesseres nia, ésseres bëgn lauré debann y sciuré demez milesc y milesc euro, na cossa che ne ti gniss nia pordenada. Al foss pö na contradiziun a so fin. L’ Istitut Ladin ”  Micurà de Rü ”  dará fora chësta ota na publicaziun por todësch de Eugen Trapp sön ” Ert tles vals ladines”. Dé fora chësc laûr ince tal ladin standard i dess la poscibilité a dötes cinch les valades ladines da podëi le studié y no ma a chës porsones che sa ince todësch. Al ô ester en contrat nü por ji inant cun le Spell. Düc spera che Erwin Valentini vëgni indô confermé diretur scientifich, deache al é na porsona dër competënta sön chësc ciamp. Chësc à la comunité scientifica aprijé a odëi les döes publicaziuns tal ladin standard. En te’ laûr po ma tó tles mans porsones che à fat stüdi de linguistica y à mostré en gran savëi scientifich sön chësc  ciamp. Vigni atra porsona foss por le Spell na brancia dlungiaìa che le portass adincuntra a maius critiches.

Al me plej(0)Al ne me plej nia(0)

1 iadesc liet

Ortiede inant tres