Di dla Unité Ladina: unité combatuda

 


“Duc rejona de colaborazion, ma …….”


Siour plovan Fonjo Clara à dit cler:  i joufs entourn l Sela é n liam anter la jent ladina y ne dess nia vegnì scluc, davia che n per de operadours turistics se l ghira – El realistich che Trent y Belun reconesce la Generela zenza l consens de Bulsan?


Les ruines dl Ciastel d’Andrac simbol dla Unité Ladina, minova un ti cialan ai murs bludri y zenza tet, derturé su aluesc, ma sostanzialmenter na ruina. Nia plu da nen fé. Rejonan sun l Dì dla Unité Ladina a Andrac ta Fodom con n valgugn partezipanc de sies imprescions ciàfien da d’avei n puech deplù clareza: al fova na bela festa, organiseda ben y dorata truepa jent se à fat permez. L post entourn l Ciastel d’Andrac fova demarevueia bel. An à ence pensé al enforniment, ma al manciova chel entusiasm che fova da sentì dl 1996 sun l jouf dl Sela, en gaujion dla recordanza di 50 agn. Duc n pue stufés de audì declamazions de colaborazion vigni ann? Y canche ala vegn a les dretes, desche pro la chestion dl ladin scrit se outé l spinel.  La Ladinia, oramai na ruina desche l Ciastel d’Andrac, en spidic y zenza tet?
N auter minova che l folclor ti déssen lascé a les assoziazions turistiches che sá da l fé miec. An á debujegn de dut auter, medret nia folclor.  L plovan, siour Fonjo Clara, preve da Corvara, à tegnù la perdica y à coiù su na chestion atuala: chela di joufs entourn l Sela che valch politich volessa scluje en pert al trafich sun spenta de n valgugn operadours turistics, davia che ai é deventés n “element de crabal”. Siour Fonjo dij giustamenter che ai dess vegnì conscidrés dantaldut desche liam anter les valedes ladines, desche portes de contat y de sostegn a la Ladinia. Sia unité dess cresce soura i joufs via.

 

Duc veid ite l “debujegn” de na majera unité tl ciamp cultural-istituzional (politica linguistica, iniziatives culturales deberieda, scola, Istituc Ladins y e.i.) y an ne se stancia nia de decianté la “colaborazion”, nience Mussner, ma les contures resta tl tourbl. An se stenta  – tout fora la Generela – de jì tl concret y te na maniera coordineda. Dal 1996 al 2004 ésen tres al medem pont, sce nia jus endò. L diretour dl Istitut Ladin “Majon di Fascegn”, Chiocchetti, ova definì en l ann passé la colaborazion de politica linguistica anter Istituc Ladins desche n dejaster.

 

La gran pregiudiziala y l gran enciamp per l reconesciment dla Generela vegn da la SVP tres sie portaousc Mussner che à dé da entene sie troi.  Al ne reconesc nia publicamenter l laour dla Generela che al ne à nience nominé te sie descurs. I temps se ghira na resposta y sia proposta é chela dl 1992, la enduneda di ombolc, che dess vegní cherdeda ite chest auton da Durnwalder per formalisé na sort de statut, poester con n ofize, per podei giaté valch finanziament en basa a la lege cheder nazionala sun les mendranzes 482/99 che se damana n organism de coordinament souraprovinzial. La Generela podarà, desche les cosses sta atualmenter, al  plu dé n consei coche Durnwalder ti ova asseguré, ma nia brancé ite empera y conduje ite sies iniziatives. 

La indentificazion di esponenc ladins tla Svp con “Südtirol” o miec con la zentrala a Bulsan é feter totala y ne lascia deguna lerch per na veduda de n grup ladin autonom no a livel provinzial y spo pa a livel interladin y dut entournvia ne á chestions tipicamenter ladines nia cis lerch: duc se recorda cie traines con la Svp de Gherdeina per cie che reverda l ladin te scola! Cie traines con l Ladin Dolomitan! L orientament fondamental dla Svp de Gherdeina é chel de mantegnì i confins y de nen tré su de nuefs. Dut cie che descorda vegn interpreté desche volenté de n destach da “Südtirol”. L’ert dla politica dla Generela sarà sen chela de mete dut sie peis sun stadiera y de tré fora l miour da chesta situazion. “Ala messará laoré inant sun sia strutura y si contegnus per ti tegní bot y ne vegní nia fraceda da la politica”, miena n osservadour.

 

El realistich desche al miena l president dla Generela Nani Pellegrini che Trent y Belun reconesce la Generela zenza l consens da Bulsan? Un che conesc dret ben la politica ladina ciugna demé se la rian: “bonamenter fajarà i Trentins na bela musa al rie juech, ai adora la Region y de chela comana Durnwalder. Sce Durnwalder ne vuel nia saràl rie che al suzede valch. An messessa imposté la chestion autramenter per arjonje n suzes.” Mussner é perauter ence assessour regional a les mendranzes enfin amez legislatura. Dedò gniràl empermò Luigi Chiocchetti.

 

Ma n’autra cossa de Mussner che al à dit a Andrac fej cotant plu festide:  l svilup cultural ladin é dret, ma sot al ciapel dles istituzions (praticamenter dla politica Svp).  A chi che ne s’enchedra nia ite ti végnel tout o scorté l contribut cultural y an i suia fora, storjan vigni prinzip democratich, dantfora l dert che vigni union culturala y vigni zitadin à de vegnì tratés unfat tla democrazia. Vigni union à na rejon a d’avei n finanziament, sce ala à n statut aldò dla lege. Scluje fora con valch vertola ne é nia plu cultura, ma na dezijion antidemocratica.

 


 





L Di dla Unité ladina – Cianacei 2006








 Di dla Unité Ladina: ciacoles é plu de dann che d’utl
 Di dla Unité Ladina: Program dl Dí dla Unité Ladina 2006 a Cianacei
 Ence l Di dla recordanza beleche metù sun somas


I ultims Dis dla unité ladina – Ampez 2005




 Union Generela di Ladins dles Dolomites: program di 100 agn
 N comentar: 100 agn Union Ladina
 100 agn Union Ladina: pruma manifestazion
 Marcia sun la strada de La Vëna
 Les 11 teses per na politica linguistica interladina
 Les paroles dl ombolt de Col Paolo Frena
 Anpezo: Di dla Unité Ladina, 17 de messel 2005
 Anpezo: Inn anpezan
 La storia dla Union Ladina y dla Union Generela di Ladins
 100 agn Union Ladina: codejel informatif y 16 tofles de visualisazion

Di dla Unité Ladina ai 18.07.2004, a Andrac/Fodom:




 18.07.2004 – Di dla Unité Ladina a Andrac ta Fodom: unité combatuda
 N comentar de C. Willeit: demé n fruz de colaborazion culturala ne cleca nia
 Di dla Unité Ladina 18.07.2004: les prumes imprescions



Di dla Unité Ladina ai 13.07.2003, a Cianacei/Fascia:

 La ressoluzion dl “Dí dla Unité Ladina”
 Cianacei: Di dla Unité Ladina – La fana é sun l fuech
 Dla koiné ladina al Dì dla Unité Ladina à ence rejoné l assessour Mussner

Al me plej(0)Al ne me plej nia(0)

2 iadesc liet

Ortiede inant tres