Chestions de lingaz: gramatica ladina

 


Les finezes dl scrive ladin  



É l “n” pro n valgugn n partitif o l articul indeterminé? – Sourantout dal forum “Chestions de Ladin Standard”

de Erwin Valentini


N letour se damana  sce l ‘n’ dant valgugn é n pronom partitif “en/nen” o n “articul”. La resposta de n auter letour é steda chesta:  «Ie dijesse che “n” dant “valgugn” ne pò nia ester n articul, végnel pu ence adoré dant l plural “n valgunes”, sce al se trata veramenter de “en-nen” partitif messéssen endere scrive “en valgugn, en valgunes” o ence nia, sce l partitif á trei formes n, en, nen?». La chestion é zenz’auter enteressanta y merita perchel na analisa n puech plu ampla.

Pion via da n valgunes frases en LS:


Nos on compré n valgunes ciases.

Nos en compron n valgunes.

De chestes balotes en éi mangé n valgunes.

Al en é resté demé plu n valgunes.

 

Paul à compré n zacotanc de libri.

Paul en à compré n zacotanc (libri).

 

Ladin de mesaval (da T. Gasser):

N valgügn arà dagnora val’ da dì.

Pire é jü a funguns y n’à propi ciafè n valgügn.

Danter les chersces ite n’êl n valgönes de frades

De chësta sort de drap n’adori deplü.

T’un aste ince tö cumpré un.

Tòletun n valgönes de chës chertes.

 

Te pos damané olache t’ôs, n tant còstel mefo.

Inultima se n’àl impò abiné n tanc.

 

Dantfora él da dì che l LS vuel ester n lingaz scrit y nia rejoné y perchel ne nes deida chilò la fonetica nia per dezide sce ‘n’ (valgunes) é n articul indeterminatif o n pronom clitich partitif. Sce i tolon l badiot (dla Auta Badia) sciche referiment podessa la pronunzia de ‘en’ ester o [n] velar o dental dant a na parola che scomencia per vocal (elijion) o n [nen] (forma renforzeda). La forma ‘en’ dl enclitich pronominal partitif é vegnuda cernuda tl LS sciche na forma mediana o anter ‘n’ y ‘nen’.

 

La pronunzia de ‘en’ partitif tla Bassa Badia pò varié ma chest ne à deguna fazion percie che reverda la chestion sce ‘n’ de valgugn é n articul o n pronom. La resposta a chesta domanda messonse chirì a livel dla strutura dl sintagma nominal y dla sintassa dla frasa.

Sce i ti cialon ai ejempli dessoura vedonse che l pronom partitif ‘en’ va dagnora dant l verb, sciche perauter duc i pronoms oget diret y indiret atonics, con la soula ezezion dl imperatif olà che l pronom atonich vegn taché permez al verb (Toleten n valgunes; Compremen doi o trei (libri)).

Sce an analisassa ‘n’ tla frasa ‘Paul à compré n zacotanc de libri’  sciche pronom partitif violàssen na regola fondamentala dla sintassa – l pronom atonich sta dagnora dant l verb.

L analisa pronominala de ‘n’ (valgunes) jissa emplù contra la regola dla redondanza y dla referenza anaforica (pronom de n pronom tla medema frasa). La frasa ‘*Nos en compron n [pronom partitif] valgunes’ fossa faleda  depierpul che ‘De chestes balotes en éi mangé n valgunes’ olache l pronom ‘en’ fej referiment a n nom ‘chestes balotes’ é dldut gramaticala.

 

Sce ‘n’ (valgunes)  ne é nia n pronom partitif co va pa spo analisé l sintagma ‘n valgunes’. La resposta pò vegnì da la gramatica ingleisa. Ciala:

I have read a few books

I é liet n valgugn libri

A few (books) were sold today.

N valgugn (libri) é vegnus venus encuei.

 

L paralelism é perfet; te tramidoi i lingac onse n articul indeterminatif ‘a’, ‘n’ y n agetif o pronom cuntificatif (quantifier) che indicheia na pluralité de cosses. L problem é che ‘a’ y ‘n’ articul indeterminatif é na forma singolara che sta adum con ‘few’ y ‘valgugn’ che indicheia na pluralité de cosses (y perchel é l predicat al plural). Se tràtel donca de na contradizion morfologica y sintatica, de na violazion dla regola dla concordanza tl sintagma nominal?

La frasa ingleisa podessa vegnì analiseda te does manieres:

 

1. NP ->[Det (a)], [Adj (few) + N (books)]

2. NP -> [Q (a few)], [N (books)]

 

La analisa plu frecuenta é la segonda: ‘a few’ vegn analisé sciche n multi-word Q(uantifier), o na colocazion lessicaliseda zenza strutura interna (‘a’ perd sia funzion de articul indeterminatif). La medema analisa pò vegnì fata per l ladin: ‘n valgun’, ‘n zacotanc’, etc. é cuantificatifs (agetifs o pronoms) multi-word (olache ‘n’ perd la funzion de articul indeterminatif) che concordeia con l N(om) y l V(erb) tl numer(plural).

 

Conclujion: ‘n’ te ‘n valgugn’ ne é nia n pronom clitich partitif ma n articul indeterminatif integré y neutralisé te na colocazion o unité multi-word de categoria Q(uantifier).

 

 

  





 


 


 








Ladin Standard

· Tema: Ladin Standard
· articui endut: 54
· letures endut: 9843
  Chestions de lingaz: gramatica ladina
  Dal latin al ladin: storia dla evoluzion dl lingaz ladin
  Comentar de Fabio Chiocchetti: convegnenza y verité
  Assessour ladin o assessour a la cultura gherdeina y badiota?
  Manifest Ladinia 2005
  Union di Ladins de Fascia: touta de posizion
  Ladin Standard: pruma valutazion
  Documentazion: n protocol dla Svp de Gherdeina
  Con l Ladin Standard ciálen inant
  Resson da l’Inghiltera sun l curs de Ladin Standard

· deplù –>  

Al me plej(0)Al ne me plej nia(0)

1 iadesc liet

Ortiede inant tres