N barometer con interpretazions desvalives
Enrescida dl ASTAT – Florian Mussner: la provinzia de Bulsan fej assé per i ladins – Carlo Willeit: chest ne é nia veir – An veid ite la emportanza dl lingaz scrit unifiché
La Ila. En venders, ai 12 de mei 2006, él vegnù organisé da pert dl Consei de Formazion dl Comun de Badia la prejentazion dl Barometer sun la situazion linguistica ladina. Tres l domesdì à condut Lois Castlunger. La relazion dl barometer é gnuda porteda dant da Angela Giungaio dl ASTAT. Tl ann 2004 ova l’ofize dl’ ASTAT dla provinzia de Bulsan fat na enrescida sun la jent ladina, sun l’adoranza y la comprenjion dl lingaz ladin.
Tla enrescida àn trat ite cheles 500 porsones de Badia y de Gherdeina con formulars per ladin. Da la enrescida pòn vedei cler che gran pert dla popolazion dla Val Badia se sent dret ladina y coscienta de sie lingaz, depierpul che te Gherdeina en él trueps che adora l todesch sciche prum lingaz, ence te familia, valch che ne vegn feter nia dant tla Val Badia..
I tesć che vegn scric per ladin y vegn liec dai ladins él 75% dla popolazion che capesc dret ben. Pro n test de carater aministratif o ofizial végnel liet dret puech l ladin. L 16% dla popolazion n’é nia bon da tó na dezijion, sce l test de carater publich y aministratif dess gní scrit per ladin. An po vedei fora cler che l lingaz ladin vegn adoré tla forma orala, a ousc. Por cie che reverda la pert scrita él l 30% dla popolazion che l’adora. L rest dla popolazion adora i lingac todesch y talian.
N valgunes domandes dl baromenter (a pl. 212):
A la domanda: Ciun arateise pa vost lingaz dla oma?
Te Gherdeina:
Ladin de Gherdeina: 76,6%
Ladin Val Badia: 1,6%
Autri idioms ladins: 0,5%
Todesch: 21,8%
Talian: 4,2
Auter 1,6
Tla Val Badia:
Ladin gherdeina: 2,9%
Ladin dla Val Badia: 84,3%
Autres variantes ladines: 1,8%
Todesch : 6,2%
Talian: 7,6%
Auter: 0,0
L ladin unifiché scrit:
Te Gherdeina é l 49,4% per l’adoranza dl ladin unifiché scrit. Tla Val Badia é ben l 75,2% per l’ adoranza dl ladin unifiché
dret bona, da ciafié: 90%,
bendebot scleta, scleta, dret scleta: 10%
I ne sé nia: 5%
Te Gherdeina: 89,6%
Tla Val Badia: 87,1%
Te Gherdeina: 52,2%
Tla Val Badia: 48,1%
DOLOMITEN
Te Gherdeina: 84,7%
Tla Val Badia: 57,8%
D’autri foliec talians
Te Gherdëna: 34,6%
Tla Val Badia: 26,2%
D’ autri foliec todesc
Te Gherdeina: 36,8%
Tla Val Badia: 29,3%
Te Gherdeina: 1,0%
Tla Val Badia: 0,5%
Cie varianta adorassa pa chi che dij d’ester per l lingaz scrit unifiché?
Meses les porsones che é per l ladin scrit unifiché volessa l ladin dla Val Badia sciche lingaz scrit unifiché; trei sun cater de chi che viv tla Val Badia volessa sia varianta sciche lingaz scrit unifiché. Al vegn spo l 27, 2% per l ladin unifiché y l 17, 5 % per l gherdeina (a pl. 246.).
Hilda Pizzinini à fat l’osservazion che ti mutons se mesceidel ite dassen l talian y l todesch y l ladin vegn sburlé sun na pert. Michil Costa, president dla Union Generela di Ladins dla Dolomites, é ence a una che i ladins à de gran mancianzes per cie che reverda l lingaz y la cultura ladina. Per cie che reverda l’ensegnament te scola végnel dit che tles scoles rúvel tres deplù mutons de d’autres nazionalités. Dai mutons ne auden nia plu rejonan n bel lingaz ladin net y cler y chest desplej dassen. Al é gnù dit che un di prums scritours ladins te nosta storia, Tita Alton da Calfosch, à scrit n grum de poesies che rejona di ladins y ch’al à dagnora combatù per ti fé conesce deplù l ladin ai ladins, tres la pruma gramatica ladina dla Val Badia y sies beles poesies. (Roland Thaler)
Consei de Formazion de Badia: envit con informazion sun l ladin standard


1 iadesc liet